Ngày 27/3/2025, tại Trường Đại học Ngoại Thương, Hội thảo khoa học góp ý Dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới Sáng tạo (KHCN&ĐMST) đã diễn ra với sự tham gia của nhiều chuyên gia, nhà khoa học và đại diện các cơ quan quản lý. Hội thảo là một trong những hoạt động quan trọng nhằm đóng góp ý kiến xây dựng khung pháp lý hoàn chỉnh cho lĩnh vực được kỳ vọng sẽ trở thành động lực phát triển mới của đất nước.
Dự thảo Luật KHCN&ĐMST do Bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng, dự kiến sẽ được trình Quốc hội thông qua tại kỳ họp tháng 5/2025. Đây là bước đi quan trọng nhằm khắc phục những hạn chế của Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013, tạo hành lang pháp lý thông thoáng hơn cho các hoạt động nghiên cứu, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.
Tầm quan trọng chiến lược và yêu cầu sửa đổi
Tại hội thảo, các chuyên gia thống nhất cho rằng việc sửa đổi luật là cần thiết và mang ý nghĩa chiến lược. KHCN&ĐMST đã từ lâu được xác định là yếu tố then chốt trong các chính sách phát triển kinh tế – xã hội của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên, sau hơn một thập kỷ áp dụng, Luật Khoa học và Công nghệ 2013 đã bộc lộ nhiều điểm chưa phù hợp với thực tiễn, đặc biệt trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ.
GS.TS Bùi Tiến Thành nhận định: “Dự thảo lần này thể hiện tinh thần ‘cất cánh’ của khoa học và công nghệ, hướng tới khơi thông hệ thống pháp lý, thúc đẩy nghiên cứu đổi mới sáng tạo như một động lực phát triển đất nước.”
Những đề xuất cụ thể từ các chuyên gia
Hội thảo ghi nhận nhiều ý kiến đóng góp thẳng thắn, sâu sắc, tập trung vào những vướng mắc trong thực tiễn và đề xuất các giải pháp mang tính cải cách:
1. Cơ chế tài chính và đầu tư cho KHCN
Nhiều ý kiến cho rằng, cần thiết lập một cơ chế đầu tư hiệu quả và linh hoạt hơn. GS.TS Bùi Tiến Thành phân tích: “Mức đầu tư 2–5% GDP nghe có vẻ lớn, nhưng so với các quốc gia phát triển thì vẫn là khiêm tốn. Nếu không cải thiện, Việt Nam khó có thể cạnh tranh.”
Ngoài ra, bà Phạm Thị Kim Oanh đề xuất các ưu đãi thuế cho doanh nghiệp KHCN trong 5 năm đầu, trong khi PGS.TS Nguyễn Ngọc Hà kiến nghị mở rộng chính sách miễn thuế cho cả các nguồn tài chính ngoài ngân sách, đặc biệt trong bối cảnh các trường đại học đang ngày càng tự chủ tài chính.
2. Cải cách thủ tục hành chính cho nhà khoa học
Một vấn đề nổi cộm được nêu là thủ tục rườm rà, làm giảm hiệu quả nghiên cứu. Nhiều chuyên gia kiến nghị giảm gánh nặng thanh quyết toán và rút ngắn quy trình đấu thầu để không bỏ lỡ “thời cơ” trong khoa học – lĩnh vực vốn có tốc độ phát triển rất nhanh.
3. Quản lý rủi ro và trách nhiệm pháp lý
Việc nghiên cứu khoa học luôn tiềm ẩn rủi ro. Vì vậy, đề xuất miễn trách nhiệm hình sự và dân sự cho nhà khoa học trong trường hợp đã tuân thủ đúng quy trình nhưng kết quả không đạt được như kỳ vọng được nhiều đại biểu ủng hộ. TS Trần Lê Hồng và PGS.TS Nguyễn Ngọc Hà cùng nhấn mạnh việc cần có điều kiện rõ ràng để đảm bảo minh bạch và không bị lợi dụng.
4. Thúc đẩy thương mại hóa và bảo hộ sở hữu trí tuệ
Việc thương mại hóa kết quả nghiên cứu là mục tiêu tất yếu. Bà Phạm Thị Kim Oanh đề xuất cho phép nhà khoa học được hưởng tới 30% lợi nhuận từ chuyển giao công nghệ. Tuy nhiên, một số ý kiến cũng cảnh báo cần cân nhắc kỹ để không tạo kỳ vọng quá cao trong giai đoạn đầu của doanh nghiệp khoa học.
Các chuyên gia cũng đề xuất sửa đổi quy định cho phép viên chức được thành lập doanh nghiệp, không chỉ góp vốn, để thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu một cách chủ động hơn.
5. Vai trò của giáo dục, đào tạo và hợp tác quốc tế
Một điểm đáng chú ý là Dự thảo hiện chưa đề cập đến vai trò then chốt của các trường đại học trong nghiên cứu khoa học. Các đại biểu đề nghị luật cần làm rõ hơn vai trò của nhà trường trong hệ sinh thái KHCN&ĐMST.
Đồng thời, các thủ tục đối với chuyên gia quốc tế còn quá rườm rà, gây cản trở thu hút nguồn lực toàn cầu. Việc thiếu cơ sở dữ liệu, kho lưu trữ khoa học và tạp chí chuyên ngành cũng là rào cản trong việc hội nhập quốc tế.
6. Giải quyết sự chồng chéo và đồng bộ pháp luật
Một số ý kiến cho rằng cần làm rõ khái niệm giữa “nghiên cứu khoa học” và “đổi mới sáng tạo”, đồng thời bổ sung khái niệm “nghiên cứu phát triển” – một mắt xích quan trọng nhưng bị bỏ quên trong Dự thảo hiện tại.
TS. Đỗ Tất Cường nhấn mạnh phải giải quyết sự chồng chéo giữa các luật liên quan như Luật Kế toán, Luật Đấu thầu… để đảm bảo tính thống nhất, minh bạch.
Hướng tới một khung pháp lý hiện đại
Tinh thần cốt lõi của Dự thảo được các đại biểu đồng thuận là “lấy nhà khoa học làm trung tâm,” gỡ bỏ rào cản, khai thông nguồn lực và tạo động lực phát triển. Việc xây dựng Luật KHCN&ĐMST không chỉ là sửa đổi luật cũ, mà còn là bước đi chiến lược trong xây dựng khung pháp lý đồng bộ, hiện đại và phù hợp với yêu cầu phát triển đất nước trong thời đại mới.
Các đại biểu kỳ vọng, với sự tiếp thu nghiêm túc các ý kiến đóng góp từ cộng đồng khoa học, Dự thảo Luật sẽ tiếp tục được hoàn thiện, qua đó tạo ra một môi trường thuận lợi để khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo thực sự trở thành động lực tăng trưởng và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.
*Một số hình ảnh khác:
Facebook
